VARDHISHNU

आनंदघराच्या संपूर्ण प्रक्रियेतून आजपर्यंत ५००हुन मुलं-मुली गेल्या. यातल्या सगळ्यांचीच एक वेगळी कथा होती/आहे. प्रत्तेकाच्या अडचणी वेगळ्या, आवडी-निवडी वेगळ्या, प्रत्तेकात कुठली तरी कला दडलेली. मात्र या सगळ्यात काही जण मात्र संपूर्ण प्रक्रियेत स्वतःचं वेगळ स्थान निर्माण करून राहिले. याची कारण प्रत्तेक वेगळी वेगळी होती. काही कचरा वेचण्याच दुष्टचक्र मागे टाकून शाळेत जायला लागले, तर काहींची प्रचंड इच्छा असतानाही त्यांना अपरिहार्य कारणाने पुन्हा एकदा त्याच चक्रात जाव लागल. बहुतांश जळगावात टिकले, राहिले तर काही रातोरात जळगाव सोडून निघून गेले. अनेक प्रश्न तसेच सोडून. अश्याच काही आनंदघरातील तारांबद्दल... प्रतीक्षा आणि रोशनी प्रतीक्षा वय वर्ष ६, एकदम बारीक. मध्यंतरी तिला म्हणालो,“अशीच बारीक होत राहिलीस तर काही दिवसांनी गायब होऊन जाशील.” असं काही आपण म्हणालो, कीती तिच्या नेहमीच्या सवयीने होsहोssहोsss करून हसणार आणि “ताई, सर मला उगीच त्रास देता” अशी माझी तक्रार प्रणालीकडे करणार. प्रतीक्षा आणि तिचा ५ वर्षांचा भाऊ, तिच्या आईसोबत कचरा वेचायला पहाटे-पहाटे बाहेर पडणार ते थेट दुपारी परत येणार. मग थोडी झो

  जोपर्यंत पालक मुलांच्या शिक्षण प्रक्रियेत सहभागी होत नाहीत तोपर्यंत अपेक्षित परिणाम साधता येत नाहीत. याचमुळे आनंदघराच्या प्रक्रियेत पालकांचा सहभाग हा अत्यंत महत्वाचा पैलू आहे.  सुरुवातीच्या काळात मरिमाता मंदिराच्या परिसरात उघड्यावर सुरु असलेल्या आनंदघरात अनेक अडचणी होत्या. लाईटची योग्य सोय नव्हती. पाउस पडला कि सुट्टी द्यावी लागायची; पण या उघड्या जागेत केंद्र सुरु करण्याचा एक मुख्य फायदा म्हणजे आनंदघरात काय सुरुये हे पालकांना सतत दिसत असायचं. शाळेच्या बंद भिंतीआड घडणाऱ्या घटनांपेक्षा हे वेगळ होत. गाडीवरून आम्ही उतरल्या उतरल्या आम्हाला येऊन बिलगणारी पोरं; अजिबात न ओरडता देखील आमचं ऐकणारी पोरं, अनेकांना हुसकावून लागलेली हि पोरं आम्हाला इतका जिव लावतायेत हे सगळच त्यांच्यासाठी नवीन होत, वेगळ होत. पण पालकांचा विश्वास आमच्यावर बसण्यासाठी याचा खूप उपयोग झाला. नकळतच आमच्यात एक नात निर्माण होत होतं. सुरुवातीला खरंतर पालकांनी आमच्याकडे फारस लक्ष दिलच नव्हत. “पोर आहेत काही दिवस येतील आणि मग कंटाळली कि होईल बंद” असाच एकंदरीत दृष्टीकोन होता. पण जसा-जसा वेळ पुढे जायला लागला तशी त्यांची भूमिका बदलाय

  आपल्याकडे एकंदरीत आर्थिक परिस्थिती बिकट असेलेली मुल असली कि अनेकांना आपण आपल्याला नको असलेल्या वस्तू वाटायची हौस येते. “आमच्याकडे काल पार्टी होती त्यातलं बरंच अन्न उरलंय, तुमच्या पोरांना देऊ का?” “माझे काही ड्रेस आहेत, अजिबात वापरलेले नाहीत, तुम्हाला चालतील का?” असे फोन सुरुवातीच्या काळात अनेक यायचे. आपल्यातील बहुतांश लोकांना आपल्या गरजा आणि हौस यात फरक करता येत नाही. लागत नाहीत अश्या वस्तू खरेदी करतो, गरजेपेक्षा जास्त अन्न आपण तयार करतो कारण कोणीतरी आहेच ज्याला देता येईल. त्यासोबतच “ह्या मुलांना शिकवायचं असेल ना तर काहीतरी लालूच दिलंच पाहिजे ओ, त्याशिवाय हि शिकणारच नाहीत.” असाच बहुदा समज सगळ्यांचा असतो.  या बाबतीत मॅान्टेसरीची गोष्ट नक्कीच शिकण्यासारखी आहे. मॅान्टेसरी स्कूल्स आपण अनेक पहिल्या असतील, पण मॅान्टेसरी हे नाव कसे आले ह्याचा इतिहास मात्र आपल्यापैकी अनेकांना माहित नसेल. मारिया मॅान्टेसरी हि इटलीमधील एक शिक्षीका होती. रूढार्थाने ती काही बी.एड, एम.एड नाही तर चक्क महिला डॉक्टर होती. तिने शिक्षण क्षेत्राला दिलेल्या महत्वपूर्ण योगदानामुळे पहिल्या शाळेच्या पायरीला मॅान्टेसरी स्कू

  “लोकं येता, अन माहिती घी सन चालले जाता. पुढ कायबी होत नई.”  २०१३ सालच्या कचरा वेचकांच्या सामाजिक-आर्थिक सर्वेक्षणादरम्यान अनेकजण त्यांच्या मनातली सल बोलून दाखवत होते. त्यावेळी ही परिस्थिती बदल्यासाठी आपण काहीतरी करायला ही भावना आता मनात घर करायला लागली होती.  याच दरम्यान मी पहिल्यांदा जळगावातील मेहरूण परिसरातील छोटी भिलाटी या भागात गेलो. मुख्यतः कचरा वेचक, हात-मजुरी करणाऱ्यांची ही वस्ती. या वस्तीत अगदी मुख्य रस्त्याच्याकडेलाच मरीमातेचं एक मंदिर आहे. मरिमाता ही आदिवासी देवता. या मंदिराच्या परिसरात दररोज संध्याकाळी काही लोकं पत्ते खेळत बसलेली असायची. तिथेच बाजूला काही दारू पिऊन झोपलेले असायचे तर आजूबाजूची लहान मुलं काहीतरी खेळत असायची नाहीतर मस्ती, मारामारी करत असायची. पहिल्यांदा ज्यावेळी मरिमातेच्या मंदिरात मी गेलो त्यावेळी वाटलं, ‘अरे ही मस्त जागा आहे काहीतरी सुरु करण्यासाठी’ आणि मग एक प्रयोग सुरु झाला.  काय करायचं हे अजिबात माहिती नव्हत. त्यामुळे पहिल्या दिवशी मी laptop वर टॉम & जेरीच्या कार्टूनचे काही भाग आणि तारे जमीन पर मधलं बम बम बोले हे गाण असं डाऊनलोड करून घेऊन गेलो. माझ्य